Dlaczego w branży IT jest tak mało kobiet – część 1?

Jestem informatyczką i całe moje życie zawodowe związane jest z informatyką. W dodatku lepiej się odnajduję w typowo technicznych aspektach informatyki, począwszy od instalowania i konfigurowania serwerów opartych na dystrybucjach Linuxa (Windows zdecydowanie odpada) aż do tworzenia i zarządzenia złożonymi infrastrukturami technicznymi. Ile jest takich kobiet jak ja (zajmujących się „twardymi” obszarami informatyki) w branży IT? Przeanalizowałam kilka dostępnych raportów i wychodzi na to, że niewiele. Według raportu „Women in Tech: The Facts” z 2016 roku, w Stanach Zjednoczonych stanowią kilkanaście procent (12% wśród architektów sieci, 13% wśród inżynierów sprzętowych, 16% wśród administratorów sieci i systemów). W Polsce raport Diverse Consulting Group z 2016 wskazywał, że kobiety stanowią tylko 9% architektów/projektantów rozwiązań informatycznych. Jak na branżę, która bardzo mocno się rozwija i potrzebuje coraz więcej pracowników, te liczby nie zachwycają. Dlaczego tak jest, postaram się odpowiedzieć w tym i kolejnych artykułach.

Ile jest kobiet w IT?

Zanim odpowiem na pytanie powyżej, spróbuję podsumować, ile tak naprawdę nas, kobiet jest w branży technologicznej.

Od kilku lat obserwuję coraz więcej inicjatyw zachęcających dziewczyny do studiowania kierunków informatycznych i tzw. kierunków STEM (ang. Science, Technology, Engineering, Mathematics – Nauka, Technologia, Inżynieria, Matematyka) czy też do rozpoczęcia pracy w branży IT. Inicjatywy te skierowane są zarówno do uczennic szkół podstawowych i ponadgimnazjalnych, jak i do kobiet, które chcą rozwijać się w branży IT i nowych technologii. Poniżej przedstawiam wybraną listę inicjatyw, z którymi sama się zetknęłam w mojej pracy zawodowej lub o których słyszałam:

• Dziewczyny na Politechniki – projekt zainicjowany przez Konfederację Rektorów Polskich Uczelni Technicznych i Fundację Edukacyjną Perspektywy, którego celem jest zachęcanie uczennic szkół ponadgimnazjalnych do podejmowania studiów technicznych i ścisłych.
• Geek Girls Carrots – społeczność kobiet (tzw. karotek 🙂 ) zainteresowanych nowymi technologiami i branżą IT, założona w Polsce w 2011 roku przez Kamilę Sidor. W ramach GGC organizowane są spotkania i warsztaty dla kobiet w różnych miastach Polski.
• Girls Code Fun – fundacja, której celem jest zachęcanie dziewczyn i kobiet do programowania i zdobywania wiedzy w obszarze nowych technologii.
• Girls in Tech Polska – polski oddział globalnej organizacji Girls in Tech działającej od 2007 roku, zachęcającej kobiety do rozpoczęcia działalności w IT i budowania nowych firm/startupów.
• FairIT – program mentoringowy dla kobiet, w którym kobiety i mężczyźni ze świata IT i HR łączą siły, aby pomóc kobietom w rozwoju kariery w IT.
• IT for SHE – to program dla studentek kierunków informatycznych mający na celu ułatwienie im wejścia na rynek pracy. W ramach programu działa też program mentoringowy dla studentek, w którym mentorzy i mentorki z firm technologicznych pomagają w wyborze ścieżki kariery.
• Nowe Technologie dla Dziewczyn – program stypendialny firmy Intel dla dziewczyn, które chcą rozpocząć studia na kierunkach technicznych lub już na nich studiują obejmujący zarówno wsparcie firnansowe, jak i mentoring.
• The Perspektywy Women in Tech – największa (chyba) konferencja dla kobiet w technologiach i nauce w Polsce.
• Women in Technology Poland – społeczność kobiet skupiona wokół IT i nowych technologii, organizująca program mentoringowy Tech Leaders (jestem absolwentką drugiej edycji tego programu), w którym eksperci z nowych technologii przez 4 miesiące wspomagają podopiecznych w zakresie rozwoju ścieżki kariery, biznesu czy działającej firmy.

Niestety, pomimo tak wielu inicjatyw dla dziewczyn i kobiet, ciągle jest nas bardzo mało w branży IT. I choć w mediach można przeczytać nagłówki, że kobiety „szturmują” IT, to nie do końca mogę z tym się zgodzić.

Najwięcej danych o sytuacji kobiet w branży informatycznej można znaleźć dla Stanów Zjednoczonych, dlatego też warto zobaczyć jak wygląda sytuacja kobiet na najbardziej rozwiniętym rynku IT na świecie. Dane te jednak nie są zbyt optymistyczne. Pokazują, że choć od 1970 roku stale rośnie odsetek kobiet pracujących w zawodach STEM, to w przypadku zawodów typowo informatycznych (ang. computer occupations) jest odwrotnie. Od lat 90 XX wieku, kiedy to kobiety stanowiły 34% pracowników IT, nastąpił znaczący spadek i w 2018 roku odsetek kobiet w IT wyniósł już tylko 25% (rysunek poniżej).

Procentowy spadek w zatrudnieniu kobiet na stanowiskach związanych z IT wynikał z prostego faktu – w latach 80 XX wieku w USA spadł znacząco udział kobiet otrzymujących tytuły licencjackie w dziedzinie informatyki. Równocześnie na pozostałych kierunkach technicznych i pokrewnych, udział ten rósł lub utrzymywał się na stałym poziomie (matematyka). Wykres poniżej przedstawia dane pochodzące z National Center for Education Statistics Departamentu Edukacji Stanów Zjednoczonych (opracowanie własne).

Trend pokazujący spadek zatrudnienia kobiet w zawodach związanych z IT potwierdzają także dane Eurostatu z 2019 roku. Według nich kobiety w Unii Europejskiej stanowiły 22,2% specjalistów branży ICT 2008 roku, natomiast w 2018 roku już tylko 16,5%. W przypadku Polski udział kobiet zmniejszył się z ponad 31% do 14%. Biorąc pod uwagę liczbę inicjatyw w Polsce, które zachęcają kobiety do studiowania kierunków informatycznych, trend ten jest co najmniej zastanawiający. Co ciekawe, jest on charakterystyczny dla większości krajów UE, gdyż tylko dla 3 krajów UE można zaobserwować istotny wzrost odsetka kobiet w ICT (Norwegia, Luksemburg i Holandia). Jak widać na poniższym wykresie, dla kilku krajów Unii Europejskiej udział kobiet w ICT w latach 2008 – 2018 zdecydowanie się zmniejszył – najbardziej na Węgrzech o 25 punktów procentowych, a następnie w kolejności w Słowacji, na Litwie, w Czechach, w Polsce, na Łotwie, w Estonii i Grecji. W 2018 roku kobiety stanowiły ponad 20% specjalistów IT tylko w kilku krajach UE. Najwięcej bo aż 28,3% w Bułgarii, 25,4% na Litwie, 23,5% w Rumunii, 21,8% w Estonii, 20,9% w Szwecji i 20,3% w Finlandii i Norwegii.

Jak wygląda sytuacja kobiet w IT w Polsce?

W przypadku Polski trudno jest znaleźć tak obszerne dane jak te ze Stanów Zjednoczonych, które obejmowałaby okres od lat siedemdziesiątych XX wieku. Główny Urząd Statystyczny w Polsce publikuje dane o szkołach wyższych systematycznie od 2004 roku, dzięki czemu możemy zobaczyć jak zmienia się liczba kobiet na polskich uczelniach na kierunkach STEM w ostatnich kilkunastu latach. Na wykresie poniżej (opracowanie własne) został przedstawiony procentowy udział kobiet wśród absolwentów szkół publicznych w latach 2004-2018 dla grupy Nauka (Science) i jej wybranych podgrup: podgrupy biologicznej (Life Science), fizycznej (Physical Science), matematycznej (Mathematics i Statistics) i informatycznej (Computing). Od roku akademickiego 2014/2015 z grupy Nauka została wydzielona podgrupa informatyczna jako nowa grupa Technologie Teleinformacyjne (Information and Communication Technologies ICTs), ale na potrzeby wykresu i porównania kolejnych lat założyłam, że jest ona ciągle częścią grupy Nauka i stanowi podgrupę informatyczną. Dla porządku – w tym samym czasie z podgrupy biologicznej została wydzielona podgrupa Nauk o Środowisku (Environment), ale na wykresie połączone są one w jedną podgrupę biologiczną.

Jak widać na wykresie, kobiety stanowią około 50% absolwentów nauk przyrodniczych, matematycznych i informatycznych. Największy odsetek kobiet jest na kierunkach przyrodniczych (Life Science i Physical Science) i matematycznych (Mathematics and Statistics). Natomiast, tak jak można się było spodziewać, na kierunkach ICT jest już ich znacznie mniej. Najwięcej, bo ponad 20% absolwentek kierunków ICT mieliśmy w roku akademickim 2005/2006, najmniej 12,55% w roku 2011/2012. Od tego roku udział kobiet stopniowo się zwiększa i w roku 2017/2018 wyniósł 17,54%. Co ciekawe i co pokazuje kolejny wykres (ponownie opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS), kobiety chętniej wybierają kierunki informatyczne na uniwersytetach, w szkołach ekonomicznych czy pedagogicznych niż na uczelniach technicznych. Przyczyn tego faktu jest zapewne wiele, choć raczej nie jest to związane z tym, że uczelnie techniczne mogą być postrzegane przez absolwentki szkół średnich jako trudniejsze niż pozostałe typy szkół. Przeczy temu chociażby fakt, że na innych kierunkach z grupy Nauka (nauki biologiczne, fizyczne czy matematyka i statystyka) odsetek kobiet wśród absolwentów kształtuje się powyżej 50%.

Na wykresie powyżej możemy zaobserwować, że kobiety chętnie studiują na uczelniach technicznych kierunki równie „trudne” jak kierunki informatyczne. W roku akademickim 2016/2017 ponad 80% absolwentów kierunków matematycznych uczelni technicznych stanowiły kobiety. W tym samym roku tylko ponad 13% kobiet ukończyło kierunki ICT. Różnica ogromna, a przecież (co wiem z własnego doświadczenia) od matematyki do informatyki droga jest niedaleka i często początkowe zainteresowanie matematyką przeradza się w zainteresowanie informatyką i chęć studiowania tego kierunku.

Zasadnicze pytania pozostają więc cały czas otwarte.

Dlaczego kobiety chętniej wybierają kierunki matematyczne na różnych uczelniach oraz kierunki informatyczne na uczelniach nietechnicznych niż informatykę na politechnice? Dlaczego jest to połączenie niezbyt atrakcyjne dla zdecydowanej większości absolwentek szkół średnich? I czy pomimo prowadzenia akcji popularyzujących kierunki techniczne na politechnikach, o których pisałam na początku artykułu, jesteśmy w stanie zainteresować nastolatki studiowaniem kierunków ICT?

W kolejnym artykule postaram się przybliżyć problem stereotypów płci w STEM i IT, który jest jedną z przyczyn niechęci dziewczynek i nastolatek do kierunków technicznych.

Źródła danych:

• Departament Edukacji Stanów Zjednoczonych, National Center for Education Statistics.
• Eurostat, ICT specialist in employment.
• Główny Urząd Statystyczny w Polsce, Szkoły wyższe i ich finanse.